Onmacht
In samenleving en organisatie
Voor hun vijfde boek bijt het eigenzinnige en veelgeprezen auteursduo Leike van Oss en Jaap van ’t Hek zich vast in een complex, relevant en overal aanwezig onderwerp: onmacht.
Jaap van ’t Hek en Leike van Oss schrijven graag over wat zij om zich heen zien, maar waar nog geen taal voor is. In Onmacht duiken ze in de taaie, moeilijk pakbare en niet makkelijk te hanteren veranderingen die ontstaan als de fundamenten van samenleven en organiseren gaan schuiven. De onmacht die onze maatschappij en organisaties binnensijpelt. Zij beschrijven hoe moeilijk het is voor mensen om uit dat type onmacht weg te komen en hoe moeilijk het is voor bestuurders en managers om het gevoel van onmacht in organisaties op te lossen.
Met nieuwsgierigheid en een meervoudige blik, onmacht onder de loep genomen
Onmacht is improductief en destructief. Er is niemand die ernaar verlangt en het zit ons geweldig in de weg. De auteurs zijn niet zo naïef dat ze denken dat alle onmacht de wereld uit kan. We produceren het vaak zelf, door hoe we organiseren, veranderen, samenwerken, denken en doen. We kunnen er daarom wel iets aan doen. Zonder naïviteit, maar met nieuwsgierigheid en een meervoudige blik, nemen Jaap van ’t Hek en Leike van Oss onmacht onder de loep. Verwacht geen eenduidige oplossingen of eenvoudige antwoorden. Daarvoor is de materie te complex. En als er simpele antwoorden waren, hadden Jaap en Leike nooit de moeite genomen om zich erover te buigen.
Inleiding — 9
DEEL I
ONRUST EN ONMACHT IN DE MAATSCHAPPIJ — 15
1 Onmacht — 19
Meerlagig — 20
Onmacht in maatschappij en organisatie — 23
Botsing tussen perspectieven — 24
Grenzen aan oplossen van onmacht — 25
2 Onmacht in de maatschappij — 27
Complexiteit van de samenleving — 28
De perfecte samenleving — 29
Individualisering en psychologisering — 30
Erbij horen — 31
De zondebok — 32
Luid uitgesproken onvrede — 34
Waarden onder druk — 35
Terugtrekken uit onmacht — 36
Conclusie — 37
3 Botsing tussen maatschappelijke paradigma’s — 39
Verandering van paradigma — 40
Economisch paradigma onder druk — 42
Versplintering en het einde van de grote verhalen — 53
Digitale revolutie — 61
Rommeligheid van transitie — 63
Conclusie — 65
4 Meeresonerende organisaties — 67
Schuivende maatschappelijke paradigma’s — 68
Wat botst er in organisaties? — 72
Conclusie — 74
DEEL II
ONMACHT IN DRIE LAGEN — 75
5 Drie typen onmacht — 79
Individuele onmacht — 80
Relationele onmacht — 81
Systemische onmacht — 82
Conclusie — 83
6 Individuele onmacht — 85
Onmacht als emotie en gevoel — 86
Heeft onmacht een evolutionaire kern? — 87
Coping: omgaan met onmacht — 88
Zelfvertrouwen en zelfeffectiviteit — 90
De wil als onmachtreducerend vermogen — 90
Cirkel van invloed: reguleren van je eigen onmacht — 90
Geïndividualiseerde onmacht — 91
Conclusie — 94
7 Relationele onmacht — 97
Individu en relatie — 98
Onmacht en relatie — 98
Relationeel gemaakte onmacht — 110
Conclusie — 113
8 Systemische onmacht — 115
Kracht van het collectieve — 116
Betrouwbaarheid van de grotere context — 121
Handelingsvrijheid binnen het systeem — 122
Communicatiedoolhoven — 124
Conclusie — 126
DEEL III
ONMACHT IN ORGANISATIES — 127
9 De organisatie als systeem — 131
Relatie tussen maatschappij en organisatie — 132
Het andere karakter van onmacht op systeemniveau — 132
Onmacht door twee systemen — 137
Conclusie — 141
0 Onmacht in het adaptieve systeem — 143
Adaptief organisatiesysteem — 144
Sociaal weefsel — 146
Onmacht door verandering — 148
Common ground voor productief conflict — 161
Conclusie — 165
11 Geplande verandering van sociaal weefsel — 167
Vergroten en verkleinen van ambiguïteit — 168
Rekkracht — 169
Verstoring van routines — 170
Doorgaand organiseren en verstevigen van veranderd sociaal weefsel — 172
Conclusie — 177
12 Twee typen interne structuur — 179
Interne ordening — 180
Adaptief systeem bouwt zichzelf — 181
Ontworpen organisatiesysteem — 184
Fragilisering — 189
Congruentie tussen twee structuren — 190
Conclusie — 193
13 Veranderkundige mythes — 195
Opgesloten in bestaande paradigma’s — 196
Individu als veranderinstrument — 197
Individualiserende onmacht in verandering — 201
Veranderkundig opschalen — 204
Conclusie — 207
14 Systeemintelligentie — 209
Systeemintelligentie — 210
Systeemintelligentie en cognitie — 211
Systeemintelligentie en paden die ons verbinden — 216
Systeemintelligentie en besluitvorming — 220
Conclusie — 225
15 De rol van de leider en de veranderaar — 227
Je kunt niet níet kiezen — 228
Je positie in het systeem — 229
Het een en het ander — 230
Onmacht door foute macht — 240
Conclusie — 241
16 Naar een nieuwe veranderetiquette — 243
Literatuur — 249
Literatuurlijst — 257
Over de auteurs — 263
