Betekenisvolle werkrelaties

Een doorwrocht betoog met een stevig wetenschappelijk fundament én vooral ook praktische bruikbaarheid.

Waarom gaat goede samenwerking binnen organisaties niet vanzelf, terwijl de meeste mensen er toch met de beste intenties instappen? Waarom zeggen mensen zo vaak iets anders dan ze denken? Waarom komen ze gemaakte afspraken niet na? De verklaring schuilt volgens Ina Ahuis in de kwaliteit van de relatie. Ze schreef er een boek over: Betekenisvolle werkrelaties. Als je de discrepantie tussen ‘on stage behaviour’ en ‘off stage behaviour’ wilt opheffen,  onderzoek dan eerst hoe mensen zich tot elkaar en de wereld verhouden.

Nu wil het geval dat er onlangs nog een ander boek verschenen is waarin diezelfde vraag centraal staat: Waarom zeggen we niet wat we bedoelen? En wat daaraan te doen? van Jan Hille Noordhof. Noordhof beantwoordt die vraag uitvoerig aan de hand van een model dat hij ‘De Cirkel van Openheid’ noemt. Het model is opgebouwd uit vier variabelen die met elkaar correleren: op organisatieniveau gaat het over macht en cultuur, op persoonlijk niveau over vaardigheden en overtuigingen. Als een soort schil daaromheen ligt ‘de gevoelde noodzaak’. Noordhof maakt bij het beantwoorden van de vraag hoe we mensen zo ver kunnen krijgen dat ze wel zeggen wat ze bedoelen, gebruik van meerdere modellen die zich inmiddels ruimschoots hebben bewezen. Eén model ontbreekt echter en dat speelt in Ahuis’ boek juist een belangrijke rol: de ladder van gevolgtrekkingen van Chris Argyris.

Argyris is onder meer bekend geworden door zijn onderzoek naar hoe mensen handelen in een sociale context waarin ze getriggerd raken. Hij ontdekte dat we allerlei beschermingsstrategieën hebben ontwikkeld die we in zo’n situatie inzetten om gezichtsverlies te voorkomen. Argyris noemt dit ‘defensive routines’. Deze worden aangestuurd door een eenzijdig frame. Vanuit dit frame beschouwen we de situatie. We zetten als het ware oogkleppen op. Dat levert een simpel maar voor ons volmaakt logisch en vooral functioneel verhaal op: ik zie het goed, de ander ziet het fout; ik zal het de ander nog eens uitleggen (of ik haak af). Ahuis geeft in haar boek een heel lijstje met dergelijke beschermingsstrategieën.

Om te ontdekken hoe je je frame vormt in een lastige situatie, kun je de ladder van gevolgtrekkingen gebruiken. Bijvoorbeeld om te ontdekken wat je heeft getriggerd en waarom, en wat dat betekent voor hoe je je in een bepaalde situatie opstelt. Anders gezegd: welk frame een betekenisvolle werkrelatie verhindert. Waarom belijden we met de mond transparantie, maar zijn we niet transparant? Waarom onderschrijven professionals zonder mitsen en maren het belang van noodzakelijke veranderingen, maar komen ze vervolgens niet in beweging? Waarom zegt iedereen te willen toegroeien naar een lerende organisatie, maar wordt er niet geleerd? Dat komt, schrijft Ahuis, omdat wij niet handelen vanuit afspraken, maar vanuit relaties. De manier waarop wij een situatie framen – en dus hoe wij ons op dat moment tot de ander verhouden – bepaalt hoe wij ons gedragen. Ons leven wordt grotendeels bepaald door de kwaliteit van onze relaties en dat is in ons werk niet anders. Die belangrijke dimensie ontbreekt dus in het boek van Jan Hille Noordhof.

Ahuis’ boek Betekenisvolle werkrelaties maakt duidelijk waarom werkrelaties zo bepalend zijn en hoe we aan dat inconsistente gedrag komen, en vooral, hoe we het kunnen verbeteren. Ze noemt het ‘zondags’ en ‘doordeweeks’ gedrag: we maken ’s zondags – lees: off stage, in een veilige setting – afspraken, maar als het erom gaat spannen, doen we wat anders. Dan is het behulpzaam die spanning openlijk te bespreken, maar juist op die momenten doen we dat vaak niet. Daardoor stokt de samenwerking en kom je precies daar waar je niet heen wilde.

Tussen alle titels die inmiddels onder het kopje ‘organisatiekunde’ of ‘organisatiepsychologie’ verschenen zijn, lijkt Ahuis’ boek haast een niemendalletje. Het telt nog geen tweehonderd bladzijden en heeft een opvallend aantrekkelijke lay out, die nog eens extra wordt opgeleukt door de strip waarmee Barbara Stok Ahuis’ betoog van illustraties voorziet. Maar pas op, met haar boek heb je een doorwrocht betoog in handen met een stevig wetenschappelijk fundament. Desondanks is het vooral de praktische bruikbaarheid die de meerwaarde ervan bepaalt. Ahuis heeft haar boek voorzien van diverse tools waarmee bijvoorbeeld leidinggevenden, maar feitelijk alle professionals, de werkrelaties met collega’s betekenisvol(ler) kunnen maken. Eén advies wil ik u tot slot niet onthouden: als afspraken niet worden nagekomen, maak ze dan niet opnieuw, maar onderzoek eerst eens welke frames daartoe hebben geleid. Bij je collega én bij jou.

Bert Peene

Januari 2020

Ahuis is een begenadigd denker en schrijver: ze kan met compassie, scherpe precisie en ogenschijnlijk gemak in beeld brengen wat wij mensen tegenkomen in de samenwerking met elkaar. Hoe roepen we in elkaar gedrag op wat we helemaal niet willen? Hoe belanden we in patronen die helemaal niet bijdragen aan resultaat? En belangrijker: hoe komen we daaruit? Ahuis maakt duidelijk dat de kwaliteit van samenwerking erg wordt bepaald door onze moed om te tonen wat we werkelijk denken, voelen en relevant vinden.

Op de schouders van Argyris, systeemdenken, breinwetenschap, deep democracy en clear leadership komt Ahuis met een glashelder en nieuw betoog over wat in haar ogen bijdraagt aan echt goede samenwerking. Ze maakt het concreet (illustraties van Barbara Stok, concrete methodieken achter in het boek) zonder in de illusie van gemakkelijke maakbaarheid te vervallen. Haar centrale boodschap is dat het elke keer weer kwetsbaar voelt om je eigen waarheid op tafel te leggen en het ook elke keer weer moed vergt om die te onderzoeken. Veel processen die daarmee te maken hebben worden besproken in het boek op een inclusieve manier. Zo maakt Ahuis duidelijk: wij zijn mensen en -ook in samenwerking- is niets menselijks ons vreemd. Laten we het erkennen en samen oefenen om tot productievere gewoonten te komen. Het leest als een zeer doorleefd betoog en ik vind het boek -mede daardoor- bruikbaar voor mensen die zich willen ontwikkelen in allerlei rollen en verbanden. Kortom: een aanrader!

M. Klijn

23 oktober 2019